الف- چیدن اجناس کالاها:
کلیه کالاها و اجناس موجود در انبار باید به نحوی روی هم چیده شوند که ضمن قابل شمارش بودن آنها، در اثر ارتفاع زیاد سقوط نکنند تا ضرر و زیان و خسارات مالی و جانی ببار نیاورند. بطور مثال در زمان چیدن کیسهها باید دقت گردد تا کیسهها بطور یک در میان و برعکس هم چیده شوند یعنی به صورت علامت جمع (+) روی یکدیگر قرار گیرند تا هم قابل شمارش باشند و هم احتمال سقوط آن کاهش یابد.
ب- نگهداری اجناس و کالاها:
کلیه کالاها و اجناس موجود در انبار باید طوری نگهداری گردند که در اثر فشار یا فشردگی و یا بر اثر تغییر در خواص فیزیکی، شیمیایی و فعل و انفعالات دیگر باعث بروز خسارات مالی و جانی نشوند.
ج- استفاده از وسایل و ابزار کار مناسب:
برای چیدن و یا جابجایی کالاها و اجناس باید از وسایل مناسب و موردنیاز برای چیدن یا جابجایی کالاها و اجناس استفاده کرد. بطور مثال استفاده از لیفت تراک با شاخکها عمدتاً باید با وجود پالت در زیر کالا مورد استفاده قرارگیرد و یا از لیفت تراک با وسیله بغل گیر عموماً برای جابجایی عدلها و صندوقها و یا بطور کلی برای بستههایی استفاده شود که بر اثر فشار بغلگیر لیفت تراک آن بستهها و محتویات درون آن آسیب نبیند. همچنین استفاده از نردبان زمانی صورت گیرد که اولاً اجناس و کالاها در ارتفاع دور از دسترس و بالا قرار داشته و ثانیاً از وزن کم برخوردار باشند. ضمن این که نوع نردبان مورد استفاده باید با توجه به شرایط طبقهبندی کالا در انبار انتخاب و مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال، هنگام استفاده از نردبان دو پایه باید زاویه دو پایه نردبان با سطح زمین حدوداً 75 درجه باشد یا فاصله پایه نردبان تا دیوار یک چهارم طول نردبان شود.
د- بازکردن بستهبندی کالا:
در زمان باز کردن بستهبندی کالاها و اجناس باید از ابزار مناسب و موردنیاز از قبیل چکش، قلاب، کارد، آهنبر، مته، دریل، پرس دستی، قیچی، اهرم و نظایر آن استفاده کرد بطوری که هر یک از ابزار فوقالذکر با توجه به وضعیت، شکل، ماهیت و خاصیت اجناس و نوع بستهبندی کالاها مورد استفاده قرار گیرند. ضمن آنکه ، در موقع بازکردن صندوق اجناس میبایست از ابزار مناسب و سالم استفاده شود و تسمهها، تختههای مازاد، خاک اره، پوشال، کاغذها و مواد زاید دیگر آن نیز از انبار خارج گردد و بلافاصله محل باز کردن صندوق نظافت شود.
هـ- جابجایی اجناس و کالاها:
جابجایی اجناس و کالاها در سطح انبار میبایست با وسایل مناسب موجود در انبار و با استفاده از نیروی جسمانی کارگران انبار صورت گیرد. در جابجایی اجناس باید از صدمه رساندن به کالا و مواد خودداری کرد. بطور مثال، در جابجایی و بارگیری و یا تخلیه کپسولهای اکسیژن هوا و نظایر آن باید دقت و حساسیت بیشتری به عمل آید. بطوری که باید از غلتاندن، انداختن، لغزاندن، کشیدن و یا پرت کردن کپسولها بر روی زمین خودداری کرد. ضمن این که در چیدن و یا نگهداری اینگونه اجناس به منظور ایمنی بیشتر باید موارد ذیل را مدنظر قرار داد:
· کپسولها از اشعه مستقیم آفتاب دورنگه داشته شوند.
· کلیه سیلندرها بطور عمودی نگهداری و مهار شوند تا از سقوط آنها جلوگیریگردد.
· کپسولها اکسیژن و استیلن جدا از یکدیگر نگهداری شوند.
· هر کپسول به نام خودش شناسایی و خوانده و در انبار نگهداری شود تا در موقع استفاده آن مشکلی پیش نیاید و در هنگام مصرف، خسارات مالی و جانی ببار نیاورد.
نکات ایمنی درباره مواد قابل اشتعال و انفجار
در خصوص چیدن و نگهداری اجناس و کالاهای قابل اشتعال و مواد قابل انفجار صرفنظر از نوع و کاربرد آنها باید نکات ایمنی درباره مواد قابل اشتعال و مقررات مربوط به آنها را به شرح ذیل رعایت و به موقع اجرا گذاشت :
· انبار باید دارای تهویه مناسب و کافی باشد تا در صورت نشت و انتشار بخار مواد سمی و شیمیایی یا قابل اشتعال، هوای داخل انبار به حد کافی رقیق گردد. بطوری که از آتشسوزی احتمالی و یا آلودگی، مسمومیت و خفگی کارکنان داخل انبار جلوگیری شود.
· برای گرم کردن اتاق کارکنان در این قبیل انبارها از شوفاژ برقی ضد شعله یا شوفاژ بخار آب استفاده شود.
· مواد قابل اشتعال که به صورت مایع، جامد و گاز بوده و در اثر ترکیب با اکسیژن هوا و درجه حرارت معین(بستگی به نوع ماده) به وسیله جرقه، شعله و یا حرارت بالاتر از حد معینی مشتعل میگردند را باید در انبارهای مختلف و جدا از سایر مواد و کالاها و متناسب با این مواد نگهداری و ذخیره کرد. ضمن این که باید از مواد اکسیدکننده قوی و قابل انفجار و موادی که در مجاورت رطوبت هوا دارای فعل و انفعالات حرارت زا هستند و یا موادی که در اثر ترکیب، خود به خود آتش میگیرند جداگانه نگهداری شوند.
· تابلوخطر آتشسوزی و استعمال دخانیات ممنوع در جاهای چشمگیر نصبشود.
· برای تأمینروشنایی ازسیمهای برقاستاندارد و چراغ ضدشعله استفاده شود و کلید پریزها از نوع ضد جرقه باشد.
· ساختمان انبار از نظر مصالح ساختمانی در برابر آتشسوزی مقاوم بوده و اسکلت فلزی انبار دارای اتصال به زمین و از نظر الکتریسیته صاعقه مجهز به برقگیر (الکتریسیته ساکن) باشد.
· از نظر آتشسوزی و انفجار باید دانست که کلیه مواد قابل اشتعال، خطرناک میباشند و در اثر پراکنده شدن بخار آنها یا ذرات گرد قابل اشتعال، تولید انفجار شدید میکنند.
· در نگهداری این قبیل فرآوردهها باید رعایت حریم 50 یارد(هر یارد در سیستم متریک معادل 44/91 سانتیمتر است) نسبت به ساختمانها و انبارهای دیگر اعمال شود و به همین دلیل در فاصله 100 متری از انبار مواد انفجاری و قابل اشتعال تابلوی اخطار مواد منفجره و یا کشیدن سیگار مطلقاً ممنوع باید نصب گردد.
· به منظور جلوگیری از انفجار مواد منفجره، صندوقهای این مواد نباید بیش از پنج عدد روی یکدیگر چیده شوند و ارتفاع هر یک نیز نباید از 5 الی 7 فوت(هر فوت در سیستم متریک معادل 305/3 متر است) تجاوز کند. چاشنیها و مواد انفجاری با یکدیگر در یک جا انبار نشوند و در موقع جابجایی مواد قابل انفجار باید از کشیدن، لغزاندن، غلتاندن و پرتکردن صندوقهای محتوی اینگونه مواد روی زمین جداً خودداری کرد.
· استفاده از ابزار و وسایل آهنی و فولادی در انبار مواد قابل انفجار ممنوع شود و باید برای باز کردن صندوقها از چکش و ابزار ضد جرقه استفاده گردد.
· کف انبار از کفپوش ضد جرقه (آنتی هیستاتیک) پوشانده شود.
· انبار باید مجهز به سیستم خاموش کننده خودکار باشد که در اثر بالارفتن درجه حرارت بیش از حد معین یا بروز آتشسوزی و یا انتشار دود بطور خودکار بکار افتد.
· عدم استفاده از لوازم مختلف که ایجاد جرقه میکنند. از قبیل دوربین عکاسی و فیلمبرداری و تلفن همراه(موبایل) در محل ذخیره مواد انفجاری و اشتعال زا و مکانهایی که نشتگازهای آتشزا وجود دارد.
· رفع آلودگی موادی که در محل بارگیری و تخلیه ریزش و نشت میکنند. مانند انواع مواد سوختی و نظایر آن.
بطور خلاصه، کلیه مواد قابل اشتعال و قابل انفجار از نظر آتشسوزی بسیار خطرناک بوده و در صورتی که رعایت نکات ایمنی نشود خسارات جبرانناپذیر مالی و جانی به بار خواهد آورد.
طبقه بندی انبارها و نام گذاری آنها
تقسیمبندی و نام گذاری انبارها میتواند به روشهای متعدد و متفاوتی صورت گیرد. در ذیل به چند نمونه از این نوع تقسیمبندیها و نام گذاریها اشاره میشود:
انبار از نظر مصالح بکار رفته در ساخت آن
این گونه انبارها بر حسب نوع مصالح عمده مصرف شده در اسکلت بندی و ساختمان آن طبقهبندی میشوند.
· انبارهای آجری
عمدتاً در ساخت این گونه انبارها از آجر و چوب استفاده میگردد. به همین دلیل این نوع انبارها را « انبار آجری » مینامند. معمولاً این نوع انبارها در مناطقی که دارای آب و هوای گرم است، ساخته میشوند
· انبارهای فلزی
در ساخت این گونه انبارها، عمدتاً انواع ورقهای فولادی، گالوانیزه و آلومینیمی و نظایر آن در ابعاد و اندازههای مختلف استفاده میشود. به همین دلیل این نوع انبار را « انبار فلزی » میگویند. مانند سیلوهای فلزی، کانتینرها، مخازن نفت، گاز، بنزین، روغن و آب و نظایر آن.
· انبارهای چوبی
در ساخت این گونه انبارها، عمده مصالح بکار رفته چوب است. اکثراً این نوع انبارها را در ابعاد بزرگ و وسیع میسازند و در نواحی جنگلی و رطوبتی مورد استفاده قرار میگیرند. به دلیل کاربرد فراوان چوب در ساخت این گونه انبارها، عموماً به آن «انبار چوبی » میگویند.
· انبارهای متفرقه
انبارهای دیگری وجود دارد که با استفاده از مصالح و با توجه به محل و نوع کاربرد این گونه انبارها به همان نام، نامیده میشود. از آن جمله، انبارهایی که از انواع چادر برزنت، پلاستیک و نایلون و نظایر آن ساخته میشود و در سطح زمین از آنها استفاده میگردد و به آن انبار چادر یا انبار چادری میگویند و یا در دل کوه انباری ساخته میشود و از آن استفاده میکنند و به آن زاغه گفته میشود و یا در عمق زمین انبار را به صورت سردابه و یا مخازن و انبارهای زیرزمینی میسازند و آنها مورد استفاده قرار میدهند.
انبار از نظر شکل ساختمانی آن
این گونه انبارها از نظر شکل سازه، اسکلت و ظاهر آن تقسیمبندی و نامگذاری میشوند که عبارتند از:
· انبار کاملاً محصور یا پوشیده
در این گونه انبارها چهار طرف انبار دیوارکشی و محصور میباشد و سقفی متناسب با فونداسیون و نحوه ساخت بنای انبار(اسکلت فلزی – اسکلت بتونی و... ) دارد. ورود و خروج به داخل این نوع انبارها فقط از دربهایی که به همین منظور نصب گردیده امکانپذیر است. اکثر انبارهای موسسات و سازمانهای بازرگانی، تولیدی و صنعتی فعلی نیز از این نوع انبارها میباشد.
· انبار پوشیده
این گونه انبارها فاقد دیوار در چهارچوب آن میباشد و فقط سقفی متناسب با وضعیت انبار دارد که به وسیله پایههای متناسب با سقف برقرار شده است. به انبارهایی که به صورت سوله فلزی (ستونها و سقف فلزی) ساخته میشود، بدون این که چهار طرف آن دیوارکشی و محصور شده باشند هانگارد نیز میگویند.
· انبار روباز ( انبار باز در محوطه)
این گونه انبارها فاقد هرگونه ستون و سقف میباشند و در محوطه باز به صورت محصور(سیم خاردار یا فنس کشی، یا تور مرغی و یا دیوار تخته کوبی شده و نظایر آن) چیده و نگهداری میشوند. باراندازهای بنادر ساحلی، انبارهای صحرایی و انبارهای جنگلی(ایستگاههای چوب) و انبارهایی که در محوطه باز موسسات و سازمانهای تولیدی( مانند پارکینگ اتومبیلهای ساخته شده در صنایع خودروسازی و یا محصولات ساخته شده در واحدهای فولادسازی و یا معادن روباز و نظایر آن) و اکثر انبارهای گمرک مبادی ورودی و خروجی کشور از جمله انبارهای روباز محسوب میشوند. در اغلب این گونه انبارها کف سازی با شیبی ملایم برای خروج آب باران و جلوگیری از جمع شدن آب انجام میشود. هم چنین گاراژها، بنگاهها و تیمچههای سرای تجاری در بازارهای تجاری سنتی سرپوشیده ایران در زمره انبارهای روباز بشمار میروند.
انبار بر حسب نوع و مشخصات و نام کالا
این گونه انبارها بر حسب نام کالا و نوع موجودیهای کالا در انبار، طبقهبندی و نامگذاری میشوند که در ذیل به چند نمونه از این طبقهبندی و نامگذاری اشاره میگردد.
· انبار مواد اولیه
در این گونه انبارها میتوان یک و یا چند نوع مواد اولیه مورد مصرف در خط تولید را ذخیره و نگهداری کرد که عموماً به اینگونه انبارها، انبار مواد اطلاق میشود. گاهی اوقات نام این گونه انبارهای مواد اولیه را برحسب نام کالای موجود در آن نامگذاری میکنند. مانند انبار گندم، انبار جو، انبار چوب و زمانی نام این گونه انبارها را بر حسب مشخصات فیزیکی و یا شیمیایی آن طبقهبندی مینمایند. مانند انبار مواد شیمیایی، انبار مواد بستهبندی ،انبار سموم، انبار مواد کمکی و نظایر آن.
· انبار کالای نیمساخته
این نوع انبار مخصوص نگهداری کالای نیمساخته و یا در جریان تولید میباشد که فرآیند تولید یک یا چند مرحله را گذراندهاند و نیاز به تکمیل در پروسههای بعدی عملیات تولیدی دارند. چون کالاهایی که در این گونه انبارها ذخیره و نگهداری میشوند و نیاز به تکمیل دارند، بنابراین میبایست این گونه انبارها در مجاورت خط تولید و یا نزدیک آن قرار داشته باشند. اغلب کالاهای ذخیره شده در این گونه انبارها برای مدت کوتاهی نگهداری میشوند و عموماً برای نامگذاری آنها، از نام فرآیند خط تولید در هر مرحله استفاده میکنند. مانند انبار کالای مرحله مقدماتی، انبار کالای مرحله برش کاری، انبار کالای مرحله خمکاری، انبار کالای مرحله پرسکاری و نظایر آن.
· انبار کالای ساخته شده (محصول)
در این نوع انبارها، انواع کالاهای ساخته شده (محصول) یک واحد تولیدی و یا کالاهای خریداری شده یک شرکت بازرگانی که آماده برای عرضه و فروش به بازار میباشند، ذخیره و نگهداری میگردند. در این گونه انبارها اگر فقط یک نوع محصول یا کالا نگهداری شود، عموماً آن را به نام همان محصول(کالا) نامگذاری میکنند. مثلاً انبار تلویزیون، انبار فرش، انبار یخچال و نظایر آن. در غیر اینصورت به آن انبار محصول یا انبار کالا گفته میشود.
· انبار قطعات و لوازم یدکی
به انبار قطعات و لوازم یدکی « انبار فنی» نیز اطلاق میشود. بعضی از موسسات آن را تحت عنوان « انبار فنی و عمومی » نام گذاری میکنند میتوان این گونه انبارها را به انبارهای مختلف، انبار قطعات و لوازم یدکی ماشین آلات، انبار قطعات و لوازم یدکی وسایل نقلیه، انبار ابزارآلات، انبار ملزومات تولیدی، انبار ملزومات عمومی و نظایر آن تقسیم و نامگذاری کرد.
انبارهای دیگری نیز وجود دارد که میتوان آنها را بنا به ماهیت و مشخصات نوع کالا موجود در انبار طبقهبندی و نام گذاری کرد. اهم آنها عبارتند از: انبار سموم و کود، انبار بذور، انبارضایعات، انبار مواد آتشزا، انبار پروژه، انبار ماشین آلات اسقاطی و... نظایر آن.
انبار بر حسب خاصیت کالا
انبارها را میتوان بر حسب خاصیتی که کالاهای موجود در آن دارد طبقهبندی و نامگذاری کرد. از آن جمله:
· انبار کالا فاسد شدنی(شونده)
انبارهایی که برای نگهداری این قبیل مواد و کالا به کار میروند، میبایست از تجهیزات حرارتی و یا برودتی مناسب برخوردار باشند. زیرا در اینگونه انبارها مواد و کالاهای فاسد شدنی نگهداری میشوند که نیاز به درجه حرارت ویژهای دارند. بنابراین انواع داروها، مواد غذایی، میوه جات و سبزیجات و نظایر آن به سردخانههای خاصی نیاز دارند که بتوان کالا را در دمای موردنظر در آن نگهداری کرد. انواع گوشت، کره، تخممرغ، میوه، سبزی، کمپوت و کنسرو، ماهی و نظایر آن از جمله مواد غذایی فاسد شوندهای بشمار میروند که میبایست هر یک از آنها را در درجه برودت خاصی در سردخانهها، یخچالها یا فریزرها نگهداری کرد. بنابراین سردخانههای ثابت و متحرک ( سردخانه متحرک مانند کانتینرهای سردخانهدار و یا کامیونهای یخچالدار مخصوص حمل گوشت، لبنیات و دارو و مرغ)، یخچالها، فریزرها، یخدانها و نظایر آن به عنوان یک نوع انبار کالای فاسد شدنی(شونده) محسوب میشوند.
· انبار مواد آتشزا و قابل احتراق
این گونه انبارها مخصوص مواد و کالاهایی میباشد که میبایست از نظر حفاظت و امنیت از شرایطی خاص و مقرراتی ویژه برخوردار باشند. معمولاً این نوع انبارها را در محلهایی دور از اماکن عمومی، ابنیه و ساختمانها میسازند و مورد استفاده قرار میدهند. در این نوع انبارها انواع مواد محترقه، بشکههای نفت، بنزین و کپسولهای گاز و یا هر نوع مواد قابل اشتعال و انفجار نیز نگهداری میشود.
· انبار مواد فله (باز و بدون بستهبندی)
در این گونه انبارها موادی را که از یک نوع هستند و بدون بستهبندی خاص در یک محل بطور در هم و مخلوط و یا رویهم ریخته میشوند، نگهداری میکنند. گندم، جو، آرد، سیمان، گچ، آهک، آجر و نظایر آن از این جمله هستند. انواع دانههای روغنی از قبیل دانه آفتابگردان، سویا و یا تخم پنبه که به صورت فله و باز در یک محل نگهداری میشوند، نیاز به مکانهایی دارند که ضمن نیاز به درجه حرارت مخصوص میبایست در شرایط ویژهای برای مدتها ذخیره گردند.
نگهداری این گونه مواد فله یا باز که بر روی یکدیگر ریخته میشوند و به مراقبتهای خاصی نیاز دارند معمولاً در محلهایی که به آن سیلو گفته میشود امکانپذیر است. انواع سیلوهای ایستاده و خوابیده که به صورت سیمانی (بتونی) یا فلزی طراحی و بنابر استفادهای که از آنها خواهد شد مشخص و ساخته میشوند که در واقع یک نوع انبار مواد فله و باز برای این گونه مواد محسوب میشوند. گاهی اوقات این نوع مواد و کالا را در انبارهای سرپوشیده(هانگارد) نیز نگهداری میکنند.
انبار بر حسب موقعیت مکانی و عملیاتی
این گونه انبارها بر حسب جایگاه استقرار و نوع فعالیت و ماهیت خود دستهبندی و نامگذاری میشوند که در ذیل به شرح چند نمونه از آنها اشاره میگردد.
· انبار عمومی
این گونه انبارها مخصوص نگهداری هر گونه کالا در اندازه و ابعاد مختلف برای هر مدت زمان میباشد. فعالیت این نوع انبارها در ایران تابع شرایط آئیننامهها و مقررات مصوب دولت میباشد.
· انبارهای گمرک و ترانزیت
این گونه انبارها عموماً در مبادی ورودی و خروجی مواد و کالاها در هر کشور وجود دارد.
Public Warehoue (Store) : در تاریخ 6 شهریورماه 1340 تصویب نامهای مشتمل بر 17 ماده و 5 تبصره از تصویب هیئتوزیران گذشت که در آن شرایط تأسیس انبارهای عمومی و مشخصات و مزایای قبض رسید و برگ وثیقه حقوق دارندگان این اسناد تعیین گردید و در تاریخ 12 دیماه 1340 شرکت سهامی انبارهای عمومی تأسیس و به ثبت رسید.
Bonded and Transit Warehouse : انبارهای گمرک ایران هم زمان با تأسیس گمرک خانهها بوجود آمده است و با تغییراتی که در مقررات و قوانین آئیننامههای گمرکی داده شد و مقررات انبارهای گمرکی نیز تجدید نظر به عمل آمده است مقررات حاکم بر انبارهای گمرکی تابع آئین نامه اجرایی قانون اصلاح تعرفه گمرکی میباشد. ضمناً منظور از انبارها و اماکن گمرکی در این مورد، انبارهای در بسته و باراندازهای محصور یا غیرمحصور و حیاطها و محوطهها و بطور کلی هر محل و مکان است که ادارات گمرک به مالکیت یا به اجاره برای انباشتن و جا دادن کالاهای وارداتی یا صادراتی از آنها استفاده میکنند.